[…] Niewątpliwie największym atutem recenzowanej książki jest jej interdyscyplinarność. Analizowane problemy ukazane są z perspektywy różnych dyscyplin, co dobrze wróży jej popularności i użyteczności. Z pewnością znajdzie ona liczne grono odbiorczyń i odbiorców. Kolejną zaletą książki jest dbałość jej Autorów i Autorek o poziom i jakość akademickiego dyskursu oraz wnikliwa uwaga, z którą obserwują i niekiedy postulują zmiany dokonujące się w polskiej rzeczywistości społeczno-kulturowej.

[…] Nośna teoretycznie i badawczo, ważna i interesująca w podejmowanej problematyce –
z pewnością znajdzie bardzo liczne grono czytelników i czytelniczek. Podstawą kompozycji książki jest rzetelna wiedza teoretyczna, bardzo ciekawe pomysły badawcze oraz wartościowe interpretacje.
Z pewnością będzie ona wykorzystywana przez studentki i studentów kulturoznawstwa, socjologii, pedagogiki, queer i gender studies oraz przez badaczki i badaczy zainteresowanych zjawiskami kultury współczesnej.

prof. zw. dr hab. Lucyna Kopciewicz

WSTĘP

Równouprawnienie ze względu na płeć, pochodzenie, religię, sprawność fizyczną, wiek, orientację seksualną i wiele innych, to zobowiązania, jakie Polska zdecydowała się wypełniać zaświadczając to treścią Konstytucji RP oraz podpisując szereg zapisów i regulacji międzynarodowych dotyczących przeciwdziałania dyskryminacji. Stosunek państwa i społeczeństwa do grup mniejszościowych oraz poszanowanie ich praw jest testem dla funkcjonowania każdej demokracji. Również w Polsce istnieją osoby przynależące do przeróżnych mniejszości społecznych, jak choćby: etnicznych, narodowych, religijnych, wiekowych, płciowych, seksualnych i tych determinowanych sprawnością fizyczną lub intelektualną. Niestety, problem dyskryminacji na jaką są one narażone należy do stałego ryzyka w kraju pełnym ludzi o zróżnicowanym światopoglądzie i odmiennych oczekiwaniach w zakresie dziedziny polityki, prawa, ekonomii, obyczajowości i kultury. Z tego powodu proponowana monografia jest zaproszeniem do refleksji w imię poszerzania granic myślenia o nierównościach społecznych w horyzoncie edukacji i dla jej otwierania. Tę, niezależnie od tego, czy potraktować wąsko, jako proces ograniczony do środowiska szkolnego, czy szerzej, utożsamiając z wieloobszarowym procesem wspierania i kształtowania rozwoju człowieka, nie sposób oddzielić od zagadnień stratyfikacji, podziałów władzy, dystrybucji dóbr i odpowiedzialności. W dyskusji nad zjawiskiem nierówności społecznych udział wzięli Autorzy reprezentujący różne dyscypliny naukowe, profesje i instytucje.

Wyodrębniliśmy cztery obszary, w których toczy się ta dyskusja. Część nazwana Dysproporcje i niesprawiedliwość poświęcona jest mechanizmom podtrzymującym społeczne dysproporcje. Stratyfikacja społeczna i współwyznaczana przez nią nierówna dystrybucja ról, statusów oraz dostępu do wielu innych dóbr zyskują wsparcie w procesach utrwalających istniejący stan rzeczy. Interesujące jest wobec tego, jakie mechanizmy wychodzą temu naprzeciw.

W drugiej części, pod nazwą Seksualność i tożsamość, dyskusja toczy się wokół zagadnień mniejszości seksualnych, dyskryminacji płciowej oraz przemocy seksualnej. Przyczyny, przebieg i konsekwencje dyskryminacji ze względu na seksualność i płeć uzyskują inny ogląd, być może znacznie pełniejszy, jeśli wyakcentowana zostaje płaszczyzna tożsamości. Dziś nie da się już zaprzeczać, że pomiędzy płcią, seksualnością i tożsamością istnieją silne bilateralne zależności.

Kolejna część, o nazwie Edukacja i szkoła, obejmuje zagadnienia strategii, programów i innych rozwiązań zabezpieczających wychowanie, opiekę, kształcenie oraz samą szkołę przed rozprzestrzenianiem się w ich obrębie mechanizmów dyskryminacji i procesów sprzyjających narastaniu nierówności społecznych. Wypada odkurzyć pojęcia empatia i tolerancja, aby rozprawianie nad edukacją i szkołą jako tych, które nie tylko padają ofiarą, ale też stanowią oręż w walce z dysproporcjami społecznymi i niesprawiedliwością nie zostało zdominowane rezonerskim tonem.

Część czwarta zatytułowana jest Natura i kultura. Interakcja między tytułowymi czynnikami pozwala ustawiać problematykę nierówności społecznych w perspektywie ukazującej niewidoczne dotychczas aspekty. Wśród nich nieuchronność dysproporcji, ale także procesy, w świetle których nierówności społeczne, jeśli nie przestają mieć znaczenia, to przynajmniej wyrażają się w nowej i często zredukowanej postaci.

Zagadnienia znajdujące się w tytułach wskazanych części wskazują na wzajemne przenikania, a ich zestawienie obrazuje złożoność problematyki nierówności społecznych, różnorodność jej przejawów, oraz miejsc i sfer, w jakich do nich dochodzi.

Pora przejść do prezentacji zawartości wyodrębnionych części tomu. Pierwsza – Dysproporcje i niesprawiedliwość – zawiera 5 rozdziałów. Rozpoczyna ją tekst Zbyszko Melosika zatytułowany Edukacja i stratyfikacja społeczna, w którym pisząc o społecznych funkcjach formalnej edukacji Autor podejmuje problem jej wpływu na społeczne biografie jednostek oraz – w szerszym kontekście – jej roli w procesach społecznej stratyfikacji. Autor w swoich rozważaniach, usytuowanych w kontekście kwestii równość/nierówność, podejmujeszereg prób egzemplifikacji tytułowego problemu.

Rozważania o warunkach i czynnikach możliwości zawodowych, jakie posiadają współczesne wykształcone kobiety, przy uwzględnieniu szerszego tła historycznego i społeczno-kulturowego (dostępu kobiet do placówek szkolnictwa wyższego oraz wykorzystania na rynku pracy posiadanych kredencjałów edukacyjnych – dyplomów – symbolizujących wiedzę, kwalifikacje i kompetencje) w tekście zatytułowanym Kobiety, dyplom i rynek pracy. Kontrowersje wokół dostępu do statusu, stanowisk i dochodów podejmuje Agnieszka Gromkowska-Melosik.

Problematyka zjawiska mowy nienawiści w świetle mechanizmów socjologicznych i psychologicznych przedstawiona została w artykule Krystyny Kmiecik-Baranzatytułowanym Mowa nienawiści: socjologiczne i psychologiczne mechanizmy. Autorka wyjaśniając pojęcie mowy nienawiści w kontekście stereotypu i dyskryminacji omawia główne koncepcje socjologiczne i psychologiczne wyjaśniające sytuacyjne, kulturowe i podmiotowe przyczyny mowy nienawiści, a także opisuje stan stan psychiczny osób używających mowy nienawiści oraz ich ofiar.

O zasadzie równości jako normie konstytucyjnej, a także treści i ograniczeniu tej zasady napisała Anna Patalon. W artykule zatytułowanym Zasada równości wobec prawa w świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego w Polsce Autorka wskazuje na równość prawną jako jedną z podstawowych zasad demokratycznego państwa prawa. Akcentując obecność tej zasady w międzynarodowych prawach człowieka, jak również w liberalnych i demokratycznych konstytucjach poszczególnych krajów, opisuje ją (jej istotę i treść) z perspektywy orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego w Polsce.

Problemem bezrobocia osób niepełnosprawnych w kontekście ich sprzężonego wykluczenia zajęła się Magdalena Hinc-Wirkus w artykule zatytułowanym Uczestnictwo w społeczeństwie osób z niepełnosprawnością – aktywizacja zawodowa osób z niepełnosprawnością intelektualną. Autorka przywołując wyniki badań prowadzonych w tym zakresie, koncentruje uwagę czytelnika na aktualnym rozmiarze bezrobocia wśród osób niepełnosprawnych intelektualnie, ukazując jednocześnie możliwościach realnego przeciwdziałania marginalizowaniu osób niepełnosprawnych na rynku pracy.

Część tomu zatytułowana Seksualność i tożsamość obejmuje 5 rozdziałów. Otwiera ją tekst Marcina Welenca pod tytułem Szkoła i męskość w okresie ustrojowej transformacji w Polsce. Autor korzysta z idei nakreślonych przez Pierre’a Bourdieu, by analizować zjawisko uprzedzeń i akceptacji wobec mniejszości seksualnych oraz rolę jaką w tym procesie odgrywa współczesna polska szkoła.

Dyskryminacja ze względu na płeć jest zagadnieniem, którym zajmują się Justyna Ratkowska-Pasikowska oraz Sławomir Pasikowski. Autorzy w artykule zatytułowanym Dyskryminacja ze względu na płeć. Rozwiązania metodologiczne w badaniach empirycznych z udziałem dzieci skupiają się jednak nie na samym zjawisku, lecz na sposobach i środkach, jakie stosowane są w badaniach nad dyskryminacją ze względu na płeć z udziałem dzieci. Prezentacja wyników obserwacji jaką prowadzili daje wgląd w światowe trendy w tym zakresie.

Mity i stereotypy na temat przemocy seksualnej oraz ich rola we wtórnym wiktymizowaniu ofiar są przedmiotem analiz Agnieszki Ewy Łyś. W tekście zatytułowanym Mity i stereotypy na temat przemocy seksualnej – geneza, konsekwencje, wyzwania zaprezentowane zostało zjawisko akceptacji mitu gwałtu, jego bezpośrednie i wtórne konsekwencje oraz środki, jakie są wykorzystywane w redukowaniu tego zjawiska.

Artykuł pod tytułem Potrzeba kształcenia psychologów i lekarzy w zakresie psychologii i seksuologii LGBT stanowi wynik wspólnej pracy Wojciecha Oronowicza, Piotra Kotkowskiego, Karoliny Radomskiej, Adama Siwiaka, Karoliny Rogowskiej i Piotra Serafina. Tekst poświęcony jest kwestii kształcenia w zakresie psychologii i seksuologii LGBT. Autorzy wykazują ryzyko powstawania i utrwalania się nietolerancji wobec osób nieheteroseksualnych wśród psychologów i lekarzy. Zaprezentowana przez nich propozycja strategii uczenia się miałaby służyć wspomaganiu działań redukujących uprzedzenia u psychologów i lekarzy pracujących z osobami ze środowisk LGBT.

Tę część zamyka artykuł Łukasza Androsiuka zatytułowany Przyjemność kontrolowana. Wokół kategorii władzy, płci, autorytetu, oporu w kontekście badań ludologicznych. Tekst ten nie zawiera bezpośrednich odniesień do problematyki tożsamości i seksualności w kontekście nierówności społecznych. Mimo to, jest on wartościowy dla dyskusji jaka toczy się wokół tych zagadnień. Autor dowodzi bowiem dwustronnych korzyści dla mariażu, jaki sam postuluje pomiędzy pedagogiką a praktyką i teorią gier komputerowych. Podstawowym mechanizmem, do jakiego Autor odwołuje się w swej argumentacji, jest przyjemność oraz jej poszukiwanie i osiąganie. To ono może stanowić instrument transmisji wartości i wzorów.

W części trzeciej, zatytułowanej Edukacja i szkoła – procesy wychowania, opieki i kształceniaznajduje się 6 rozdziałów. W pierwszym, zatytułowanym Pedagogika slow strategią działania w edukacji równościowej, Szymon Dąbrowski podejmuje interesującą i mało znaną na gruncie polskim problematykę pedagogiki (po)wolności, w logice myślenia której upatruje szans dla dobrze i mądrze realizowanej edukacji równościowej, gdzie zarówno roszczenia, jak i prawa każdego, są nie tylko deklarowane, ale przede wszystkim realizowane w praktyce społecznej i edukacyjnej.

Agnieszka Łagoda w artykule zatytułowanym Edukacja równościowa jako niezbędny element edukacji obywatelskiej i wychowania do tolerancji – szanse / możliwości / wyzwania w dobie kryzysu migracyjnego, udowadnia, żeedukacja równościowa stanowi dziś niezbędną podstawę naszej socjalizacji i wychowania – zwłaszcza w dobie kryzysu migracyjnego i pojawiających sie tendencji ultranacjonalistycznych – gdy konfrontacja z Innym i nowym często nie ma wiele wspólnego już nie tylko z akceptacją i otwartością, ale także z godnością i szacunkiem.

Grzegorz Piekarski podejmując rozważania o aktualnej rzeczywistości polskiej przestrzeni społecznej wskazuje na heteroseksualność jako normę pozwalającą osobom nieheteronormatwynym zaistnieć jednie na warunkach określonych dla tych i przez tych, którzy ją spełniają. W artykule zatytułowanym Postkolonialne kody polskiej kultury a szkoła walcząca o równość, Autor przywołując wyniki badań i odnosząc się do rozważań teoretycznych wskazuje na „uczulenia” wobec różnic płciowych i rodzajowych w polskiej kulturze, które znacząco determinują pedagogikę i dyskurs edukacyjny skupiony wokół homoseksualnie zorientowanych kobiet, mężczyzn, osób biseksualnych i transpłciowych.

Problematyka współcześnie realizowanego procesu edukacyjnego odniesionego do środowiska społeczno-kulturowego znajduje kontynuację w artykule Jolanty Maciąg zatytułowanym „Czy jest możliwe?” Autonomiczne współbytowanie nauczyciela i ucznia w młodszym wieku szkolnym w warunkach neoliberalnej rzeczywistości. Autorka zauważa, że uczennicom i uczniom potrzebny jest jasny, niezmitologizowany przekaz w formie opracowanego i zwerbalizowanego humanistycznego drogowskazu ze strony ludzi nauki, a przede wszystkim nauczycieli/pedagogów. Z tego powodu w artykule podejmuje zagadnienie kształtowania autonomicznych relacji między nauczycielem i uczniem ze wskazaniem na etap edukacji wczesnoszkolnej rozumianej jako uznanie podmiotowości i prawa do emancypacyjnego współbytowania.

W artykule zatytułowanym Sytuacja szkolna dziecka z otyłością Dorota Kiełb-Grabarczyk zwraca uwagę na społeczne funkcjonowanie uczennic i uczniów z otyłością. Autorka na podstawie literatury i najnowszych wyników badań wyróżnia znaczące czynniki w napiętnowaniu osób z nadmierną masą ciała, a następnie kierując uwagę czytelnika na mowę nienawiści, zarówno kadry szkolnej jak szkolnych kolegów i koleżanek wobec otyłego dziecka, wskazuje na jej rolę w kształtowaniu samopoczucia dziecka w społeczności szkolnej, na jego osobisty stosunek do nauczycieli i kolegów, zaangażowanie w naukę i życie społeczne szkoły, a w konsekwencji na rozwijanie własnego potencjału.

Tomasz Dobrowolski w tekście zatytułowanym Tolerancja wobec niepełnosprawności we wczesnej edukacji przekonuje, że okres wczesnej edukacji jest dobrym momentem na świadome organizowanie procesu wychowawczego pod kątem kształtowania postaw tolerancyjnych. Autor uwypukla przy tym rolę nauczyciela, który nierzadko stając się na tym etapie autorytetem dla uczniów i uczennic, stanowi dla nich wyznacznik postępowania.

W kolejnej – czwartej – części,Natura i kultura, znajduje się 5 rozdziałów. Pierwszy, autorstwa Agnieszki Zalewska-Meler, zatytułowany Chronić siebie – odtrącić chorego. Dyskryminacja w dyskursie społecznym o zdrowiu, odnosi się do kwestii indywidualnych i zbiorowych postaw wobec osób chorych. Autorka wyjaśniając pojęcia marginalizacji, izolacji, napiętnowania, segregacji, wykluczenia i dyskryminacji czyni to w kontekście analizy jednostkowego i grupowego postępowania wobec chorych. W ten sposób zyskuje podstawę do upominania się nie tylko o medyczne, ale także o społeczne „uzdrowienie chorego”.

W kolejnym rozdziale, zatytułowanym Wobec śmierci wszyscy równi – z wychowania ku niej… wykluczeni. Wokół pedagogiki śmierci Marta Anna Sałapata stara się wyjaśnić naturę i przyczyny zjawiska wykluczenia dzieci z procesu społecznego doświadczania śmierci. Autorka podkreśla egalitarny charakter tego zjawiska oraz stara się zidentyfikować środki i obszary, które mogą być pomocne w przygotowywaniu nauczycieli do współtowarzyszenia swoim podopiecznym w przeżywaniu śmierci.

Kwestia odmienności kulturowej jest przewodnim tematem tekstu Marty Glinieckiej. W artykule zatytułowanym Inny czy obcy? Postawa studentów wobec odmienności kulturowej Autorka koncentruje uwagę na postawach studentów wobec zjawiska wielokulturowości w dobie intensywnego rozwoju komunikacji elektronicznej. Zaskakuje tezą, że przyjmowanie założenia o naturalnym wzroście otwartości na odmienność kulturową w dobie rosnących możliwości w zakresie komunikacji nie musi odpowiadać faktycznej relacji między tymi procesami.

Reprezentacje wzorców kultury ciała były przedmiotem badań empirycznych, jakie wśród młodzieży szkolnej przeprowadziła Marta Małecka. Autorka w artykule zatytułowanym O potrzebie edukacji cielesnej w polskiej szkole. Reprezentacje wzorów kultury ciała młodzieży szkolnej, czyli (po)między normą a działaniem – raport z badań własnych pokazała, w jakim stopniu reprezentacje młodzieży pokrywają się z przyjętą przez nią za punkt odniesienia klasyfikacją typów somatycznych Floriana Znanieckiego. Wyniki badań, jak postuluje Autorka, mogą być podstawą budowania programów edukacyjnych dotyczących ciała, które w kulturze polskiej szkoły jest nadal marginalizowane.

O kulturze mniejszości etnicznej pisze Telimena Ryta w tekście zatytułowanym Od wstydu do dumy – o identyfikacji kulturowej Kaszubów. Autorka koncentruje szczególną uwagę na zagadnieniach tożsamość i przynależność jednostki do grupy etnicznej odwołując się do przykładu populacji Kaszubów. Odnosi się przy tym do kontekstu globalizacji i procesów integracyjnych zachodzących w świecie.

14526102320_Nierownosci społeczne. W trosce o otwarcia horyzontów edukacji

Zbiór scenariuszy lekcji, warsztatów, debat pod redakcją Laury Koby, Bogdana Drozdowicza i Katarzyny Błasińskiej

SPIS TREŚCI:

1. Czy znam swoje prawa – Laura Koba

2. Kto naruszył prawa człowieka? Przypadek 16-latki Polki – Laura Koba

3. Prawa dziecka przed sądem – Laura Koba

4. Mowa nienawiści, czyli o granicach wolności słowa? – Anna Dąbrowska

5. Moja wolność, moja decyzja, moja odpowiedzialność – Piotr Skrzypczak

6. Prawo do nauki – Małgorzata Ciechanowska, Jacek Ciechanowski

7. Edukacja międzykulturowa – różnice międzykulturowe – Katarzyna Błasińska

8. Dialog zamiast pięści – Bogdan Drozdowicz

9. Nic się przecież nie stało! Koleżanka jest chora – Bogdan Drozdowicz

14526107100_Od mowy nienawiści, poprzez tolerancję, do porozumienia